نماز مسافرانسان بايد در سفر، نمازهای چهار ركعتی را دو رکعت (شكسته) بخواند به شرط آن كه مسافرتش (رفت و برگشت) از هشت فرسخ شرعی كه حدود ۴۵ كيلومتر است كمتر نباشد. ۱ - آیه نماز مسافر«و اذا ضربتم فی الارض فلیس علیکم جناح ان تقصروا من الصّلوة ان خفتم ان یفتنکم الّذین کفروا انّ الکافرین کانوا لکم عدوّاً مبیناً؛ و هنگامی که سفر کنید گناهی بر شما نیست که نماز را کوتاه کنید اگر از فتنه (و خطر) کافران بترسید، زیرا کافران برای شما دشمن آشکاری هستند». در این آیه به مساله نماز مسافر اشاره کرده می‌فرماید: در مسافرت نماز را کوتاه کنید. در این آیه از سفر تعبیر به («ضرب فی الارض» شده است زیرا مسافر زمین را به هنگام سفر با پای خود می‌کوبد. در این جا سؤالی پیش می‌آید و آن این که در آیه فوق مسافر نماز قصر مشروط به ترس از خطر دشمن شده است، در حالی که در مباحث فقهی می‌خوانیم نماز قصر یک حکم عمومی است و تفاوتی در آن میان سفرهای خوفناک یا امن و امان نمی‌باشد، روایات متعددی که از طرق شیعه و اهل تسنن در زمینه‌ی نماز قصر وارد شده است نیز این عمومیت را تایید می‌کند. با توجه به تفسیر آیه در روایات فراوان اسلامی نماز مسافر اختصاصی به حالت ترس ندارد و بر همین دلیل پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز در مسافرت‌های خود و حتی در مراسم حج (در سرزمین منی) نماز شکسته می‌خواند. ۲ - شرائط نماز مسافرضمناً باید توجه داشت که شرایط نماز مسافر، مانند شرایط و خصوصیات سایر احکام اسلامی در قرآن نیامده است بلکه در سنت به آن اشاره شده است. ۱ـ از جمله این که نماز قصر در سفرهای کمتر از هشت فرسخ نیست زیرا در آن زمان مسافر در یک روز معمولاً هشت فرسخ راه را طی می‌کرد. ۲ـ و نیز افرادی که همیشه در سفرند و یا سفر جزء برنامه‌ی زندگانی آن‌ها شده است از این حکم مستثنا هستند زیرا مسافرت برای آن‌ها جنبه‌ی عادی دارد نه جنبه فوق العاده. ۳ـ و نیز کسانی که سفرشان سفر معصیت است مشمول این قانون نمی‌باشند زیرا این حکم یک نوع تخفیف الهی است و کسانی که در راه گناه سفر می‌کنند نمی‌توانند مشمول آن باشند. ۴ـ و نیز مسافر تا به حد ترخص نرسد (نقطه‌ای که صدای اذان شهر را نشنود و یا دیوارهای شهر را نبیند) نباید نماز قصر بخواند زیرا هنوز از قلمرو شهر بیرون نرفته و عنوان مسافر به خود نگرفته است و همچنین احکام دیگری که در کتب فقهی مشروحاً آمده و احادیث مربوط به آن را محدثان در کتب حدیث ذکر کرده‌اند. ۳ - حد ترخصمسافر، زمانی بايد نمازش را شكسته بخواند كه از حد ترخص بگذرد، يعنی حداقل به مقداری دور شود كه ديوارهای محل اقامتش را نبيند يا اذان آن جا را هم نشنود و چنانچه قبل از آن بخواهد نماز بخواند، بايد تمام بخواند. اگر مسافر از جايی كه نمازش تمام است، مثل وطن، حداقل چهار فرسخ می‌رود و چهار فرسخ بر می‌گردد، نمازش در اين سفر هم شكسته است. مسافری كه به وطنش بر می‌گردد، وقتی ديوار وطن خود را ببيند يا صدای اذان آنجا را بشنود، نمازش تمام است. ۴ - وطنوطن جايی است كه انسان برای زندگی هميشگی خود اختيار كرده است خواه در آنجا به دنيا آمده باشد و وطن پدر و مادرش باشد و يا خودش آنجا را برای زندگی اختيار كرده است. اگر جايی می‌رود كه دو راه دارد، يك راه آن كمتر از هشت فرسخ و راه ديگر، هشت فرسخ يا بيشتر باشد، اگر از راهی برود كه هشت فرسخ است، بايد نماز شكسته بخواند و اگر از راهی برود كه هشت فرسخ نيست، بايد نماز را تمام بخواند. ۵ - کامل خواندن نماز مسافرمسافر در دوصورت بايستی نمازش را تمام بخواند. ۱. در جايی كه می‌داند و يا قصد دارد ده روز بماند. ۲. در جايی كه سی روز با تردید مانده است؛ يعنی معلوم نبوده، می‌ماند يا می‌رود و تا سی روز به حالت ترديد مانده و جايی هم نرفته است كه در اين صورت از روز سی و يكم بايد نماز را تمام بخواند. ۶ - عمل به فتوادر مسأله نماز مسافر هر شخصی موظف است فتوای مرجع تقلید خود را به‌دست آورده و بنابر آن عمل نمايد. به عنوان مثال بنابر فتوای آیت‌اللَّه العظمی خامنه‌ای (مدظله): كسی كه سفر مقدمه كار اوست، يا شغل او در سفر است نيز به كسی كه شغل او سفر است مثل راننده ملحق می‌شود يعنی بايد بعد از سفر اول نماز را تمام و روزه‌اش را بگيرد. [۳]
نجفی، سعید، ناز و نیاز، ص۸۶-۸۸.
۷ - دیدگاه فقهی امام خمینیامام خمینی احکام نماز مسافر را به‌تفصیل در جلد دوم کتاب تحریرالوسیله بیان نموده است. ۷.۱ - مسائل مستحدثه نماز مسافربا پیشرفت بشر و بهره‌مندی از وسایل مدرن، مسائل جدیدی در احکام نماز مسافر موضوعیت یافته است. ۷.۱.۱ - سفر و پرواز عمودیامام خمینی در کتاب تحریرالوسیله در این باره می‌فرماید: اگر سوار هواپیمایی شود، پس چهار فرسخ به طور عمودی پرواز نماید، نماز و روزه‌اش قصر می‌باشد. و اگر مثلاً دو فرسخ به طور عمودی پرواز کند آنگاه جاذبه زمین به طریق علمی لغو شود پس زمین دور بزند و هواپیما بدون اینکه دور بزند باقی بماند پس بعد از نصف دور مثلاً، به زمین برگردد نماز و روزه قصر نیست. مثلاً اگر فرض شود که هواپیما در بغداد است پس به طور عمودی پرواز نماید و در فضا بدون اینکه به‌تبع زمین دور بزند باقی بماند و بعد از چند ساعتی برگردد و محل برگشتن مثلاً لندن باشد، نمازش تمام است و مسافر نمی‌باشد. [۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۶۷۳، القول فی المسائل المستحدثة، منها مسائل الصلاة و الصوم و غیرهما، مسالة۲.
۷.۲ - سفری که مقدمه شغل استاگر شغل کسی سفر نباشد، لکن برایش کاری پیش آید که سفرهای متعددی بکند، باید قصر بخواند، مثل اینکه کاری در شهری دارد که احتیاج به مسافرت‌های متعدد داشته باشد. بلکه همچنین است اگر منزل کسی تا حرم سیّد الشهداء (علیه‌السلام) مثلاً به مقدار مسافت باشد و نذر کند، یا بنا بگذارد که هر شب جمعه به زیارت حضرت سید الشهداء (علیه‌السلام) برود. و همچنین است اگر منزلش تا شهری که کار و شغل او در آن شهر است به مقدار مسافت باشد و هر روز به آن شهر می‌رود، ظاهر آن است که در سفر و در شهری که وطنش نیست، نمازش را باید شکسته بخواند. ۷.۳ - سفر معصیتاگر سفر معصیت باشد، نباید شکسته بخواند؛ چه خود سفر معصیت باشد، مانند فرار از میدان جنگ و مانند آن، یا هدف از سفر، معصیت باشد، مانند آنکه مسافرت کند تا مثلاً راهزنی کند یا آنکه از سوی سلطان به چیزهایی که از راه ظلم به‌دست‌آمده نایل شود و مانند این‌ها. البته اگر در اثنای سفر به حرام بیفتد، مثل غیبت کردن و مانند آن از چیزهایی که هدف مسافرتش نیست، باید قصر بخواند و سفر معصیت حساب نمی‌شود، بلکه اگر بر چهارپای غصبی هم سوار شود و مسافرت کند، بنابر اقوی، سفر معصیت نیست (و نماز را باید شکسته بخواند) و همچنین اگر سفرش ضدّ واجب باشد به اینکه واجب را ترک نموده و مسافرت کند، مثل اینکه بدهکار باشد و طلبکارها مطالبه طلب می‌کنند و این شخص مسافرت کند با اینکه ادای بدهی در حضر ممکن است نه در سفر، که باید نماز را شکسته بخواند. البته در موردی که مسافرت به‌خاطر ترک واجب صورت بگیرد، احتیاط (مستحب) آن است که جمع بخواند و این احتیاط ترک نشود، اگرچه وجوب تمام خواندن، در این فرض، خالی از قوّت نیست. ۸ - پانویس۹ - منبع• سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «نماز مسافر»، تاریخ بازیابی۹۵/۱۰/۴. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |